2019 UNESCO tarafından Kutadgu Bilig yılı ilan edilmişti.
Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi (BAİBÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümü, bu kapsamda, Kutadgu Bilig’in günümüz dünyasındaki yeri ve
öneminin ele alındığı bir konferans düzenledi. Konferansı, Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Erdem verdi.
Yaklaşık 1000 yıl önce yazılmış Kutadgu Bilig’in Türkçenin
felsefeye, bilime ve sanata ne kadar yatkın bir dil olduğunu bizlere gösteren
güzel bir örnek olarak karşımıza çıktığını belirten Prof. Dr. Erdem, “Kutadgu
Bilig’de Türk coğrafyasının, kültür ve uygarlığının, evrensel boyutunun
insanlığa verdiği katkılar var. Yani bu kitap aslında bir uygarlık kitabı.”
dedi.
Kutadgu Bilig’in Türk uygarlığının önemli bir yapıtı
olduğunu kaydeden Prof. Dr. Erdem, “Anadolu’da bizim bilgelik geleneğimizin,
zenginliğimizin ne kadar geniş olduğunu göstermek amacıyla çalışmalar
yapıyoruz. MÖ 5’inci yüzyıldan başlıyor; Yunus Emre, Mevlana ve 20’nci yüzyıla
kadar gelen bir çizgi bu. Çalışmalarımızda görüyoruz ki, bu topraklar aslında
ayrıcalıklı topraklar. Bilginin,
tekniğin, sanatın ve felsefenin ve hatta tek tanrılı inanışların bile kaynağı
Anadolu’dur. Kutadgu Bilig’in yerini ve önemini daha iyi düşünmeme neden olan
nokta da bu.” diye konuştu.
Tüm bilimsel çalışmalara rağmen Batı’nın Doğu’ya karşı
önyargılarının devam ettiğini ayrıntılarıyla anlatan Prof. Dr. Erdem, özetle
şunları söyledi:
“Kutadgu Bilig, Türk coğrafyasında, Karahanlı Türkçesiyle
yazıldı; dokusu Türk’tür, yöresi, töresi Türk’tür. Fakat sadece Türk
coğrafyasına hitap etmez. Yazılanı, çizileni, içerisindeki hakikatleri bugün
yeryüzünde ne kadar insan varsa hepsini ilgilendiren sorunlar yumağıdır.
Batı’ya göre; Batı’nın çok büyük yapıtları var filozofların kaleme aldığı, bir
de Doğu’nun çok önemli eserleri var ama bunlar kültürel. Hamburg’un çok önemli
müzelerinden birini geziyorsunuz. Kendi beşinci sınıf ressamlarının eserlerini
çok güzel yerlere koyarlar, heykellerini çok güzel sergilerler. Bir de şarkiyat
köşesi vardır. Biz kesin ordayızdır diye ilk oraya giderim. Ayrı bir köşedir o,
Doğu’dur. Batı’nın bakış açısı böyledir.
“KUTADGU BİLİG’İN
EVRENSEL BİR YAPIT OLDUĞUNUN ALTINI ÇİZMEK GEREKİYOR”
Bu yapıt, sadece bir nasihatname değil. Şöyle söylenmiştir:
Türk siyasetname geleneğinin önemli eseri. Kuşkusuz bu olabilir ama sadece bu
değil. Bir edebiyat metni biçiminde değerlendirildi. Şüphesiz doğru fakat
sadece bu da değil. Bütün bu yaklaşımlar, bu metnin çok daha büyük çapta
kendini göstermesini gölgeliyor. Didaktik bulunuyor, öğüt veren birtakım
fikirler olduğu söyleniyor ama şu denmiyor mesela; Bugün Avrupa felsefesinin
tartıştığı ne kadar ana kavram varsa hepsi bu kitapta var. Yapıtı bu kadar
büyük bir halkaya oturtmak konusunda tereddüt ediliyor. Hiç etmeyelim.”
Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafından 1068 ve 1069
yıllarında yazıldığını hatırlatan Prof. Dr. Erdem, özetle şunları ifade etti:
“Günümüz Kırgızistan sınırları içindeki bölgede Balasagunlu
Yusuf Has Hacib’in yaşadığını biliyoruz. Doğum tarihi 1019. Yusuf Has Hacib’in
doğumunun 1000’inci yılındayız aynı zamanda. O dönemde bu bölgede Karahanlılar
yaşıyor. Karahanlılar çok önemli bir uygarlık ve kültür hazinesi
yaratmışlardır. Dönemin Karahanlı hükümdarına sunulan bir kitap. Bugün
sokaktaki vatandaş, üniversitedeki akademisyen, dönemin yöneticisi herkes bu
yapıtın içerisinde kendisinden izler bulabilir. Hiç kimse bu yapıt sadece
yöneticilere yazılmış, beni ilgilendirmez diyemez. Çünkü çok ciddi değer,
ahlak, bilgi, akıl, eleştiri, eğitim bunların hepsi var içerisinde.
Henüz matbaa olmadığı için bu eser elle çoğaltılıyordu.
Dolayısıyla bunların nüshaları var. Elimizde Herat, Fergana ve Kahire olarak 3
orijinal nüsha kalmış. Hiçbiri Türkiye’de değil tabii ki. Bunları Türk Dil Kurumu
tıpkıbasım yaptı. Güzel bir çalışma oldu.
Yusuf Has Hacib diyor ki kitabın bir bölümünde, ‘Ben bu
kadar önemli ve güzel bir kitap yazdım ama biliyorum ki Türkler okumazlar.’
Böyle bir durum bugün de var hepimiz biliyoruz. Nasıl düşündüğümüzü ve yaşadığımızı
bu yapıtlar aynı zamanda ele veriyor.”
Konferans, soru cevap bölümünün ardından hediye takdimi ile
sona erdi.
